និយមន័យ
១- អ្វីជាជំងឺមហារីកមាត់ស្បូន?
មហារីកមាត់ស្បូន បង្កឡើងនៅក្នុងកោសិកាមាត់ស្បូន ស្ថិតនៅផ្នែកក្រោមស្បូន ដែលកោសិកាមាត់ស្បូនចាប់ផ្តើមរីកលូតលាស់មិនអាចគ្រប់គ្រងបាន។ កោសិកាថ្មី កកើតឡើងឆាប់រហ័ស បង្កើតជាដុំសាច់នៅក្នុងមាត់ស្បូន។
ជំងឺមហារីកមាត់ស្បូន ឧស្សាហ៍ជួបប្រទះបំផុតលើស្រ្ដីពាសពេញពិភពលោក។ យ៉ាងណាក៏ដោយការ ធ្វើតេស្តដោយកៀរកោសិកាមាត់ស្បូន Pap smear អាចជួយយើងរកឃើញពីហានិភ័យកើតជំងឺមហារីកកាចសាហាវនេះបានទាន់ពេល។
មហារីកមាត់ស្បូន ជួនកាលអាចព្យាបាលបាន ពេលយើងដឹងខ្លួនមុន រកឃើញទាន់ពេល។ លើសពីនេះ មានវិធីសាស្រ្តជាច្រើន អាចគ្រប់គ្រងហានិភ័យបង្កជាមហារីកមាត់ស្បូន ជាហេតុធ្វើឲ្យចំនួនករណីមហារីកមួយនេះធ្លាក់ចុះ។
២- មហារីកនេះកើតញឹកញាប់ដែរទេ?
មហារីកប្រភេទនេះ ងាយកើតឡើងខ្លាំងណាស់ ងាយកើតបំផុតលើស្រ្ដីគ្រប់វ័យ ប៉ុន្តែនៅអាចគ្រប់គ្រង និងកាត់បន្ថយកត្តាហានិភ័យផ្សេងៗបាន។
រោគសញ្ញា
៣- រោគសញ្ញាមានអ្វីខ្លះ?
ដំណាក់កាលដំបូង ស្រីៗទើបកើតមហារីកមាត់ស្បូន ឬរៀបនឹងកើត គ្មានបង្ហាញរោគសញ្ញាអ្វីទេ រហូតទាល់តែមានដុំសាច់ (Tumor) កើតឡើង។ ប៉ុន្តែដល់ពេលនោះ ស្ថានភាពដុំមហារីក បានរីករាលដាលទៅលើសរីរាង្គនៅជិតខាង និងលុកលុយលើកោសិកាល្អៗដទៃទៀត បង្កចេញជារោគសញ្ញាមួយចំនួនដូចជា៖
– ឈឺចាប់ពេលរួមភេទ
– ឈឺពោះផ្នែកខាងក្រោម ឬឈឺត្រគាក
– ធ្លាក់សខុសប្រក្រតី មានឈាមលាយឡំជាមួយ
– ធ្លាក់ឈាមតាមទ្វារមាស មានលក្ខណៈមិនប្រក្រតី ធ្លាក់ឈាមចន្លោះពេលមានរដូវ មករដូវមានរយៈពេលយូរ មានឈាមក្រោយពេលរួមភេទ អំឡុងពេលរួមភេទ ឬក្រោយពេលអស់រដូវ មានឈាមបន្ទាប់ពីបន្ទោបង់ និងក្រោយពិនិត្យអាងត្រគាក។
ករណីផ្សេងទៀត មានឆ្លងរោគ អាចបណ្ដាលឲ្យមានរោគសញ្ញាទាំងនេះដែរ។ យ៉ាងណាបើជួបបញ្ហា គួរទៅជួបគ្រូពេទ្យដើម្បីពិនិត្យរោគសញ្ញា។ បើមិនអើពើ នឹងធ្វើឲ្យស្ថានភាពកាន់តែអាក្រក់ឡើង បាត់បង់ឱកាសព្យាបាលប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព។
កាន់តែល្អ កុំរង់ចាំទាល់តែរោគសញ្ញាលេចឡើង ដើម្បីប្រាកដថាយើងមានសុខភាពល្អ ត្រូវធ្វើការពិនិត្យកោសិកាមាត់ស្បូន អាងត្រគាកឲ្យបានទៀងទាត់។
៤- ពេលណាគួរទៅជួបពេទ្យ?
បើសិនជាមានរោគសញ្ញាណាមួយដូចចំណុចខាងលើ ឬមានមន្ទិលសង្ស័យ សូមទៅពិគ្រោះយោបល់ជាមួយគ្រូពេទ្យជំនាញ ព្រោះរាងកាយមនុស្សម្នាក់ៗមានភាពខុសគ្នា ហេតុនេះរោគសញ្ញាអាចនឹងខុសគ្នាដែរ។
មូលហេតុបង្ក
៥- មូលហេតុបង្កមានអ្វីខ្លះ?
មហារីកមាត់ស្បូន បង្កដោយមេរោគ HPV (Human Papilloma Virus)។ មេរោគនេះជា ញឹកញាប់ឆ្លងពីម្នាក់ទៅម្នាក់តាមការរួមភេទ។
មេរោគ HPV មានច្រើនជាង ១០០ ប្រភេទ ខណៈស្រីៗពេញវ័យអាចឆ្លងមេរោគ HPV ក្នុងពេលណាមួយនៃជីវិត ប៉ុន្តែមេរោគ HPV មួយចំនួនមិនបង្កអោយទៅជា ជំងឺមហារីកមាត់ស្បូនទេ មួយចំនួនទៀតអាចបង្កជាដុំឫសលើប្រដាប់ភេទ និងខ្លះទៀត បង្កទៅមហារីកមាត់ស្បូន។ យ៉ាងណា ប្រភេទមេរោគ HPV ២ ប្រភេទ មាន HPV ១៦ និង HPV ១៨ គឺជាមូលហេតុចម្បងបង្កជាមហារីកមាត់ស្បូន។ មេរោគ HPV ទាំងពីរប្រភេទនេះ មិនលេចចេញរោគសញ្ញាអ្វីទេ ហេតុនេះស្រីៗភាគច្រើន មិនបានដឹងឆ្លងមេរោគនេះដូចគ្នា។
មេរោគ HPV អាចពិនិត្យឃើញដោយងាយ តាមរយៈយកកោសិកាមាត់ស្បូនទៅពិនិត្យ (Pap smear and HPV Test) នាំឲ្យតេស្តនេះសំខាន់បំផុតដើម្បីបង្ការមហារីកមាត់ស្បូន។ តេស្ត Pap smear អាចពិនិត្យឃើញភាពខុសគ្នារវាងកោសិកាក្នុងមាត់ស្បូន មុនពេលវិវត្តទៅជាកោសិកាមហារីក។ បើទទួលការព្យាបាលទាន់ពេល កោសិកាទាំងនោះនឹងត្រលប់មកធម្មតាវិញ ជួយយើងរួចផុតពីមហារីកមាត់ស្បូន។
កត្តាប្រឈម
៦- អ្វីខ្លះជាកត្តាប្រឈម?
ដោយសារបច្ចុប្បន្នមនុស្សភាគច្រើនមានផ្ទុកមេរោគ HPV ដែលបង្កើនហានិភ័យនាំឲ្យកើតមហារីកមាត់ស្បូន ដោយកត្តាទាំងនោះមានដូចជា៖
– ឆ្លងមេរោគ HPV៖ ដៃគូរួមភេទច្រើនបណ្ដាលឲ្យយើងមានហានិភ័យខ្ពស់ឆ្លងមេរោគ HPV ប្រភេទ ១៦ និង ១៨។
– ជក់បារី៖ ថ្នាំជក់ មានផ្ទុកសារធាតុគីមីជាច្រើនប៉ះពាល់ដល់សុខភាពរាងកាយ។ ស្រីៗជក់បារីប្រឈមកើតមហារីកមាត់ស្បូនទ្វេរដង ច្រើនជាងស្រីៗមិនជក់បារី។
– ធ្លាក់ចុះប្រព័ន្ធភាពស៊ាំ៖ ដោយសារប្រើប្រាស់ថ្នាំ ឬលក្ខខណ្ឌណាមួយ ប៉ះពាល់ទៅលើប្រព័ន្ធភាពស៊ាំ ដូចជាមេរោគ HIV បង្កទៅជាជំងឺ AIDS អាចបង្កើនហានិភ័យឆ្លងមេរោគ HPV និងងាយកើតមហារីកមាត់ស្បូន។
– ឆ្លងមេរោគប្រមេះ៖ ការសិក្សាខ្លះបង្ហាញថា ហានិភ័យមហារីកមាត់ស្បូន កើនឡើងកាន់តែខ្ពស់ គួរធ្វើតេស្តឈាមបញ្ជាក់យើងធ្លាប់ឆ្លងមេរោគប្រមេះ។
– ញ៉ាំផ្លែឈើ និងបន្លែតិចតួច៖ ស្រីមិនចូលចិត្តញ៉ាំផ្លែឈើ និងបន្លែ ឬញ៉ាំតិចតួច អាចកើនហានិភ័យជំងឺមហារីកមាត់ស្បូន។
– ធាត់លើសទម្ងន់៖ កត្តាលើសទម្ងន់ មានទំនោរច្រើនកើតមានដុំសាច់ (Tumor) កាចសាហាវ (Adenocarcinoma) នៅមាត់ស្បូន។
– ប្រើថ្នាំពន្យារកំណើតយូរអង្វែង៖ មានភស្តុតាងបញ្ជាក់ថា លេបថ្នាំពន្យារកំណើតរយៈពេលយូរ បង្កើនហានិភ័យកើតមហារីកមាត់ស្បូន។
– ប្រើកងដាក់ក្នុងស្បូន៖ របាយការណ៍សិក្សាថ្មីៗ រកឃើញថា ស្រីៗប្រើកងពន្យារកំណើតក្នុងស្បូន (IUD ឧបករណ៍ដាក់ក្នុងស្បូនបង្ការមានផ្ទៃពោះ) ទោះស្ថិតក្នុងកម្រិតទាប ក៏មានហានិភ័យបង្កមហារីកមាត់ស្បូនដូចគ្នា។
– ផ្តល់កំណើតកូនភ្លោះ៖ ស្រីៗសម្រាលកូនភ្លោះ ៣ ឬច្រើនជាងនេះ កាន់តែបង្កើនហានិភ័យខ្ពស់។
– មានកូនពេលអាយុក្រោម ១៧ ឆ្នាំ៖ ស្រីៗផ្តល់កំណើតកូន ពេលស្ថិតក្នុងវ័យក្រោម ១៧ឆ្នាំ អត្រាកើតមហារីកមាត់ស្បូនខ្ពស់ដល់ទៅ ២ ដង ពេលចូលដល់វ័យចំណាស់។
– ក្រ៖ ភាពក្រីក្រ បានរារាំងស្រីៗជាច្រើនមិនអាចលទ្ធភាពទទួលសេវាថែទាំសុខភាពគ្រប់គ្រាន់ ពិសេសការធ្វើតេស្ត Pap តែម្តង។
– សមាជិកក្នុងគ្រួសារធ្លាប់ប្រវត្តិកើតមហារីកមាត់ស្បូន។
– មហារីកមាត់ស្បូនអាចជាជំងឺតំណពូជ ក្នុងករណីម៉ាក់យើង ឬបងស្រីមានជំងឺនេះ ឱកាសកើតជំងឺចំពោះយើង មានដល់ទៅគុណ ២-៣ ដងឯណោះ។
– ឱសថ Diethylstilbestrol (DES)៖ DES ជាឱសថអ័រម៉ូន ផ្ដល់ឲ្យស្រីៗមួយចំនួន ដើម្បីបង្ការករណីរលូតកូន (ថ្នាំរក្សាគភ៌)។ ម៉ាក់ៗធ្លាប់ប្រើប្រាស់ឱសថនេះអំឡុងពេលពពោះ ច្រើនមានហានិភ័យខ្ពស់ទាំងម៉ាក់ៗ និងកូន បើសិនជាទារិកា។
វិនិច្ឆ័យ និងការព្យាបាល
ព័ត៌មាននេះមិនអាចយកទៅប្រើប្រាស់គ្រប់ប្រភេទជំងឺទេ។ គួរពិភាក្សាជាមួយគ្រូពេទ្យជំនាញសម្រាប់ព័ត៌មានបន្ថែម។
៧- គួរធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យដោយវិធីណា?
គ្រូពេទ្យជំនាញ នឹងយកកោសិកាមាត់ស្បូនទៅពិនិត្យ ធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យជំងឺ រួមជាមួយការធ្វើតេស្តដទៃទៀត ដើម្បីពិនិត្យរកកោសិកាកំពុងវិវត្តជាមហារីក ហើយបើតេស្តទាំងនេះបង្ហាញថាកោសិកាមានការប្រែប្រួលខុសប្រក្រតី គ្រូពេទ្យនឹងច្រឹបសាច់យកទៅពិសោធបន្តទៀត។
គ្រូពេទ្យអាចណែនាំយើងឲ្យជួបគ្រូពេទ្យឯកទេសផ្នែករោគស្រ្ដី នៅពេលលទ្ធផលបង្ហាញពីភាពមិនប្រក្រតី ឬឃើញដុំសាច់រីកធំក្នុងមាត់ស្បូន ក៏ដូចជាមានការធ្លាក់ឈាមខុសធម្មតា។
សម្គាល់ករណីធ្លាក់ឈាមចេញតាមទ្វារមាស គឺសំខាន់ណាស់ ព្រោះមិនមែនសុទ្ធតែកើតមហារីកមាត់ស្បូនទើបមានរោគសញ្ញានេះទេ។ មេរោគប្រមេះ ជាមូលហេតុចម្បងមួយធ្វើឲ្យស្រីៗមាន ធ្លាក់ឈាមខុសប្រក្រតី។ គ្រូពេទ្យអាចណែនាំឲ្យធ្វើតេស្តសិន មុនបញ្ជូនទៅជួបវេជ្ជបណ្ឌិតឯកទេស។
តេស្តមួយចំនួនអាចបញ្ជាក់ថាយើងកើតមហារីកមាត់ស្បូនរួមមាន៖
– កុលប៉ូស្កុបពី៖ ជាការថតឆ្លុះដោយមីក្រូទស្សន៍តូចមួយ មានពន្លឺនៅខាងចុង (Colposcope) ត្រូវប្រើប្រាស់សម្រាប់ពិនិត្យមើលមាត់ស្បូន។
– Cone Biopsy៖ ទម្រង់ការនៃការចៀរសាច់មាត់ស្បូនមានលក្ខណៈតូចមួយ ដើម្បីយកសាច់នៅមាត់ស្បូនជារាងជាសាជីយកទៅពិសោធ។ បន្ទាប់ពីធ្វើតេស្ត យើងអាចមានធ្លាក់ឈាមរហូតដល់ ៤សប្ដាហ៍ និងអាចឈឺចាប់ពេលមករដូវផងដែរ។
នៅពេលគ្រូពេទ្យ ប្រាកដថាយើងមានមហារីកមាត់ស្បូន ជម្រើសល្អបំផុត ត្រូវធ្វើតេស្តពិនិត្យមើលថា តើមហារីកវិវត្តដល់កម្រិតណាហើយ។ ហើយការធ្វើតេស្តដំណាក់កាលនេះមានដូចជា៖
– ពិនិត្យមើលស្បូន ទ្វារមាស រន្ធគូទ និងប្លោកនោម ដែលជាសរីរាង្គប្រឈមខ្ពស់ជាមួយជំងឺមហារីក ហើយទម្រង់តេស្តប្រព្រឹត្តទៅដោយប្រើថ្នាំស្ពឹក។
– ធ្វើតេស្តឈាម ដើម្បីពិនិត្យមើលស្ថានភាពជុំវិញសរីរាង្គ ដូចជា ឆ្អឹង ឈាម និងតម្រងនោម។
– តេស្តឆ្លុះស្កេន ដូចជា CT Scan MRI Scan និង PET Scan ដើម្បីឆ្លុះមើលរូបភាពដុំសាច់មហារីក និងវាយតម្លៃ កោសិកាមហារីករាលដាល ឬអត់។
៨- ព្យាបាលដោយវិធីណា?
ព្យាបាលមហារីកមាត់ស្បូនមានភាពស្មុគស្មាញច្រើន ដូច្នេះទើបនៅមន្ទីរពេទ្យតែងប្រមូលផ្ដុំក្រុមគ្រូពេទ្យឯកទេសដើម្បីព្យាបាលរួមគ្នានៅដំណាក់កាលដំបូង និងដំណាក់កាលចុងក្រោយ។ ពេលសមស្របសម្រាប់ព្យាបាលមហារីកមាត់ស្បូនដំណាក់កាលដំបូង ប៉ុន្តែការធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យតែងតែមិនទាន់ពេលវេលា។
ជាទូទៅ ជម្រើសចម្បងទាំង ៣ ដើម្បីព្យាបាលមហារីកមាត់ស្បូនមាន វះកាត់ ព្យាបាលដោយវិទ្យុសកម្ម និងដោយសារធាតុគីមី។
ព្យាបាលដោយវះកាត់
វិធីព្យាបាលនេះ តម្រូវកាត់ចេញផ្នែកណាមួយមហារីកបានរាលដាលទៅដល់ ទាមទារការសហការពីយើងផ្ទាល់ ជាមួយក្រុមគ្រូពេទ្យ ដើម្បីទទួលបានការព្យបាលមានប្រសិទ្ធភាព៖
– Radical Trachelectomy៖ គឺកាត់ចេញ មាត់ស្បូន កស្បូន និងជាលិកាជុំវិញ ព្រមទាំងផ្នែកខាងលើទ្វារមាស ។
– Hysterectomy៖ កាត់ចេញ មាត់ស្បូន និងស្បូន អាស្រ័យលើដំណាក់កាលមហារីក ហើយក្រពេញអូវែ និងបំពង់ដៃស្បូន អាចត្រូវកាត់ចេញផងដែរ។ ករណីនេះ នាំឲ្យយើងមិនអាចមានកូនបានទៀតទេ។
– Pelvic exenteration៖ ជាការវះកាត់ទ្រង់ទ្រាយធំ រួមមានកាត់ចេញ មាត់ស្បូន ទ្វារមាស ប្លោកនោម ក្រពេញអូវែ បំពង់ដៃស្បូន និងចុងពោះវៀនធំ។
ព្យាបាលដោយវិទ្យុសកម្ម
ដំណាក់កាលដំបូងនៃមហារីកមាត់ស្បូន យើងអាចទទួលការព្យាបាលដោយវិទ្យុសកម្មតែឯង ឬផ្សំគ្នាជាមួយការវះកាត់។ បន្ទាប់ពីនេះ ពេលជំងឺឈានដល់ដំណាក់កាលចុងក្រោយ វេជ្ជបណ្ឌិតនឹងណែនាំឲ្យទទួលការព្យាបាលតាមវិទ្យុសកម្ម ផ្សំជាមួយការព្យាបាលដោយគីមី ដើម្បីកាត់បន្ថយករណីហូរឈាម និងការឈឺចាប់។
ព្យាបាលបែបនេះ រាងកាយយើងនឹងរងផលប៉ះពាល់ពីសារធាតុវិទ្យុសកម្ម ដែលគ្រូពេទ្យប្រើម៉ាស៊ីនបាញ់បញ្ចូលក្នុងរាងកាយសម្លាប់កោសិកាមហារីក។ វិធីព្យាបាលផ្នែកខាងក្នុង គឺដាក់បញ្ចូល អ៊ីមផ្លេន ក្នុងខ្លួនយើង ដើម្បីបញ្ចេញសារធាតុវិទ្យុសកម្ម។ ករណីជាច្រើន វិធីសាស្រ្ដទាំងពីរត្រូវបានរួមបញ្ចូលគ្នា។ មធ្យោបាយព្យាបាលបែបវិទ្យុសកម្ម មានរយៈពេលវែង ប្រហែល ៥-៨ សប្ដាហ៍។
ព្យាបាលដោយគីមី
វិធីព្យាបាលដោយគីមី តែងធ្វើឡើងតែឯង ឬផ្សំគ្នាជាមួយការព្យាបាលបែបវិទ្យុសកម្ម ហើយតែងប្រើសម្រាប់ព្យាបាលមហារីកដំណាក់កាលចុងក្រោយ ដើម្បីកុំឲ្យរីករាលដាលបន្តទៀត តាមរយៈការប្រើសេរ៉ូម សារធាតុគីមីសម្លាប់កោសិកាមហារីក។
គ្រប់វិធីព្យាបាលមហារីកមាត់ស្បូនសុទ្ធតែអាចមានផលប៉ះពាល់។ គួរតែពិគ្រោះជាមួយគ្រូពេទ្យជាមុន ព្រោះករណីភាគច្រើនធ្វើឲ្យយើងអាច អស់រដូវមុនពេលកំណត់ ទ្វារមាសរួមតូច ឬហើមក្រពេញទឹករងៃ។
ផ្លាស់ប្តូរទម្លាប់រស់នៅ
៩- ទម្លាប់រស់នៅ
ផ្លាស់ប្តូរទម្លាប់រស់នៅ និងវិធីព្យាបាលនៅផ្ទះ អាចជួយបង្ការ និងគ្រប់គ្រងស្ថានភាពជំងឺបាន ដូចជា៖
– និយាយជាមួយគ្រួសារ មិត្តភក្តិ ឬអ្នកផ្ដល់ប្រឹក្សា អាចរួមចំណែកដោះស្រាយបញ្ហាយើង។
– ធ្វើតេស្តកៀរកោសិកាមាត់ស្បូន (Pap smear) ជាវិធីប្រសើរបំផុត ព្រោះបើលទ្ធផល តេស្តកៀរកោសិកាមាត់ស្បូន (Pap smear) មិនធម្មតា យើងអាចទទួលការព្យាបាលទាន់ពេលវេលា។
– បើសិនអាយុក្រោម ២៦ឆ្នាំ អាចចាក់វ៉ាក់ស៊ាំង HPV ជួយការពារប្រឆាំងមេរោគ HPV ទាំងពីរប្រភេទ ដែលជាមូលហេតុចម្បងបង្កមហារីកមាត់ស្បូន។
– បង្ការកុំឲ្យឆ្លងមេរោគ HPV ដោយប្រើស្រោមអនាម័យរាល់ពេលរួមភេទ និងកំណត់ចំនួនដៃគូរួមភេទ។
[embed-health-tool-bmi]
