Thyroid disorders (ជំងឺក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត)
ត្រួតពិនិត្យដោយ វេជ្ជ. ចាន់ ស៊ីណេត · មន្ទីរពេទ្យបង្អែកមិត្តភាពកម្ពុជា-ចិន សែនសុខ
និយមន័យ
១- តើអ្វីទៅជាជំងឺក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត?
ជំងឺក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតជាស្ថានភាពប៉ះពាល់លើក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត ដែលជាក្រពេញមានរាងដូចមេអំបៅនៅពីមុខ ក។ ក្រពេញនេះមានតួនាទីសំខាន់ក្នុងការថ្លឹងថ្លែងដំណើរមេតាប៉ូលីសក្នុងខ្លួន។ ប្រភេទផ្សេងៗនៃជំងឺនេះមានឥទ្ធិពលទៅលើទម្រង់និងតួនាទីផ្សេងៗ។
ក្រពេញនេះមានទីតាំងនៅក្រោមគ្រាប់ពោនរុំពទ្ធ័ដោយបំពង់ខ្យល់។ តំបន់ស្ដើងនៃជាលិកាក្នុងផ្នែកកណ្ដាលក្រពេញ ដែលស្គាល់ថាជាក (isthmus) ចងក្រពេញទាំងពីរភ្ជាប់គ្នា។ ក្រពេញនេះប្រើជាតិអ៊ីយ៉ូតដើម្បីផលិតអរម៉ូន។ ទីរ៉ូស៊ីនត្រូវបានស្គាល់ថាជា T4 ជាអរម៉ូនដំបូងដែលផលិតដោយក្រពេញនេះបន្ទាប់មកដឹកនាំទៅកាន់ជាលិកា ចំណែកតូចៗនៃ T4ត្រូវបានដោះលែងពីក្រពេញហើយផ្លាស់ប្ដូរទៅជា ទ្រីអ៊ីយ៉ូតដូទីរ៉ូស៊ីន (T3) ជាអរម៉ូនមានសកម្មភាពច្រើនជាងគេ។
តួនាទីនៃក្រពេញនេះគ្រប់គ្រងដោយយន្តការត បតទាក់ទងនឹងខួរក្បាល។ នៅពេលអរម៉ូនទីរ៉ូអ៊ីតថយចុះ ក្រពេញអ៊ីប៉ូតាឡាម៉ូស (hypothalamus) នៅក្នុងខួរក្បាលផលិតអរម៉ូន Thyrotropin releasing hormone ដែលធ្វើឲ្យក្រពេញ pituitary បញ្ចេញអរម៉ូន Thyroid stimulating hormone(TSH)។ TSH ភ្ញោចក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតដើម្បីបញ្ចេញT4 ថែមទៀត។
ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតត្រូវបានត្រួតពិនិត្យដោយក្រពេញ Pituitary និង Hypothalamus ជំងឺនៃជាលិកាទាំងនេះប៉ះពាល់តួនាទីក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតនិងបណ្ដាលឲ្យវាមានបញ្ហា។
លក្ខណៈពិសេសនៃជំងឺនេះមានដូចជា ៖
- ជំងឺខ្សោយក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត
- ជំងឺក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតធ្វើការលើសកម្រិត
- ជំងឺពកក
- ដុំពកតូចៗនៅក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត
- មហារីកក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត
២- តើជំងឺនេះកើតឡើងញឹកញាប់ប៉ុណ្នា?
សូមពិភាក្សាជាមួយគ្រូពេទ្យដើម្បីបានព័ត៌មានបន្ថែម។
រោគសញ្ញា
៣- តើជំងឺនេះមានរោគសញ្ញាអ្វីខ្លះ
ជំងឺខ្សោយក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត៖
- អស់កម្លាំង
- ពិបាកក្នុងការផ្ចង់ស្មារតី
- ស្បែកស្ងួត
- ទល់លាមក
- រងារ
- ចាល់ជាតិទឹក
- ឈឺសាច់ដុំនិងសន្លាក់
- ការបាក់ទឹកចិត្ត
- មករដូវយូរ ឬច្រើន។
ជំងឺក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតធ្វើការលើសកម្រិត៖
- ញ័រ
- ភ័យខ្លាច
- បេះដូងលោតញាប់
- អស់កម្លាំង
- ពិបាកទ្រាំនឹងកម្ដៅ
- កូរពោះញាប់
- បែកញើសច្រើន
- ពិបាកផ្ចង់អារម្មណ៍
- ស្រកទម្ងន់។
ដុំសាច់នៅក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត៖
ជាដុំពក ឬមានទំហំមិនធម្មតានៅក្នុងក្រពេញ។ ដុំសាច់នេះមានមួយ ឬច្រើន និងអាចប្រែប្រួលទំហំ។ ប្រសិនបើដុំនោះឡើងធំ វាមកពីរោគសញ្ញានៃការសង្កត់ជិតៗរចនាសម្ព័ន្ធ។ ប្រហែលជាមានរោគសញ្ញាខ្លះមិននៅក្នុងបញ្ជីខាងលើ។ បើមានចម្ងល់អំពីរោគសញ្ញា សូមពិភាក្សាជាមួយគ្រូពេទ្យ។
៤- តើខ្ញុំគួរទៅជួបគ្រូពេទ្យនៅពេលណា?
ប្រសិនបើអ្នកមានរោគសញ្ញាដូចខាងលើ សូមទៅពិនិត្យជាមួយគ្រូពេទ្យ។ មនុស្សគ្រប់រូបមានរោគសញ្ញាខុសៗគ្នា។ វាជាការល្អដែលទៅពិភាក្សាជាមួយគ្រូពេទ្យដើម្បីរកវិធីព្យាបាលដែលសាកសមនឹងអ្នក។
មូលហេតុបង្ក
៥- អ្វីជាមូលហេតុនាំឲ្យកើតជំងឺនេះ?
ជំងឺខ្សោយក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត៖
ការខ្វះនេះបណ្ដាលមកពីក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតផលិតអរម៉ូនទីរ៉ូអ៊ីតមិនគ្រប់គ្រាន់។ វាវិវត្តមកពីបញ្ហានៅក្នុងក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត ក្រពេញ Pituitary ឬក្រពេញ Hypothalamus។
ជំងឺក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតធ្វើការលើសកម្រិត៖
បណ្តាលមកពីការផលិតលើសនៃអរម៉ូនទីរ៉ូអ៊ីត។ ជំងឺនេះកើតឡើងតិចជាងជំងឺខ្សោយក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត។ មូលហេតុខ្លះៗដែលនាំឲ្យកើតជំងឺនេះគឺ៖
- ជំងឺ Graves
- ជំងឺពកកច្រើនដុំដែលធ្វើឲ្យមានជាតិពុល(Toxic multinodilar goiter)
- ដុំសាច់នៅក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតដែលលើសអរម៉ូនទីរ៉ូអ៊ីត
- ការប្រើប្រាស់ជាតិអ៊ីយ៉ូតច្រើនពេក
ជំងឺពកក
នេះមិនមែនជាជំងឺជាក់លាក់មួយទេ។ ជំងឺនេះប្រហែលមកជាមួយការខ្វះអរម៉ូនទីរ៉ូអ៊ីត លើសអរម៉ូនទីរ៉ូអ៊ីត ឬក្រពេញនៅមានតួនាទីធម្មតា។
ដុំសាច់ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត
ជាដុំពក ឬម៉ាសមិនធម្មតានៅក្នុងក្រពេញ។ ដុំទាំងនោះអាចមកពីគីសទឹក ដុំសាច់ស្លូត ឬភាគតិចណាស់មកពីមហារីក។
មហារីកក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត
វាជាធម្មតាច្រើនកើតនៅមនុស្សស្រីពេញវ័យជាងបុរសនិងយុវវ័យ។ ពីរភាគបី ករណីកើតឡើងនៅមនុស្សក្រោមអាយុ ៥៥ឆ្នាំ ។ មហារីកមានខុសៗគ្នាអាស្រ័យលើប្រភេទកោសិកាពិសេសនៅក្នុងក្រពេញដែលកើតជាមហារីក។ មហារីកភាគច្រើនមានការរំពឹងទុកល្អ និងអត្រារស់ខ្ពស់ ជាពិសេសនៅដំណាក់កាលដំបូង។
កត្តាប្រឈម
៦- អ្វីដែលធ្វើឲ្យខ្ញុំប្រឈមមុខខ្ពស់ទៅនឹងជំងឺនេះ?
សម្រាប់ពត៌មានលំអិតសូមទៅពិគ្រោះជាមួយគ្រូពេទ្យ។
រោគវិនិច្ឆ័យ និងការព្យាបាល
ពត៌មានទាំងនេះមិនអាចប្រើជំនួសដំបូន្មានផ្នែកវេជ្ជសាស្ត្របានទេ។ សូមទៅពិគ្រោះជាមួយគ្រូពេទ្យដើម្បីពត៌មានលំអិត។
៧- តើយើងកំណត់រោគវិនិច្ឆ័យដោយរបៀបណា?
បន្ថែមលើការរកប្រវត្តិជំងឺ និងការពិនិត្យរាងកាយ គេក៏ត្រូវធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យជំងឺតាមរយៈការធ្វើតេស្តមួយចំនួនផងដែរ។ គេធ្វើតេស្តឈាមដើម្បីវាស់កម្រិតអរម៉ូនទីរ៉ុអ៊ីតនិងTSH និងដើម្បីរកភ្នាក់ងារប្រឆាំងនឹងជាលិកាទីរ៉ូអ៊ីត ដូចជា anti-thyroglobulin anti-thyroperoxidase ឬ អង់ទីករ TSH receptor stimulating ។ ការធ្វើតេស្តជារូបភាពប្រើជាញឹកញាប់ពេលសង្ស័យថាដុំសាច់ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតនិងក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតរីកធំ។
អេកូរលកសំឡេងអាចមើលឃើញពីភាពដូចគ្នានៅក្នុងជាលិកានៃក្រពេញនិងបង្ហាញពីគីសទឹករឺឆ្អឹងដុះ តែវាមិនអាចដឹងថាសាច់កាចឬស្លូតទេ។
ការស្កែនក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតប្រើវិទ្យុសកម្មអ៊ីយ៉ូតសំរាប់វាយតម្លៃពីសកម្មភាពនៃដុំសាច់។ ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតជាទីតាំងតែមួយគត់នៅក្នុងរាងកាយដែលស្រូបយកអ៊ីយ៉ូត ដូចនេះហើយនៅពេលមានវិទ្យុសកម្មអ៊ីយ៉ូតចូលទៅ វាស្រូបដោយក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត។
ការធ្វើតេស្តជាធម្មតាបង្ហាញពីការស្រូបអ៊ីយ៉ូតនៃវិទ្យុសកម្មដោយជាលិកាធម្មតានៃក្រពេញ។ តំបន់ ឬដុំសាច់ដែលមានការផលិតអរម៉ូនលើសកម្រិតនឹងបង្ហាញការកើនឡើងនៃការស្រូបយកអ៊ីយ៉ូត។ ទាំងនេះសំដៅថាជាដុំពកក្ដៅឬដំបន់ក្ដៅ។
ផ្ទុយមកវិញ ដុំសាច់ត្រជាក់ក៏បង្ហាញជាមួយនឹងការស្រូបយកអ៊ីយ៉ូតថយចុះ។ ដុំសាច់ត្រជាក់នេះមិនផលិតអរម៉ូនលើសទេហើយពេលខ្លះអាចជាជម្ងឺមហារីក។
វិធីបូមទឹកចេញពីសាច់ (ធណាំ) ឬច្រឹបសាច់ជាវិធីយកជាលិកា ឬកោសិកាគំរូចេញពីក្រពេញដើម្បីធ្វើការពិនិត្យនិងវិនិច្ឆ័យដោយរោគវិទូរ ដែលជាអ្នកឯកទេសរោគវិនិច្ឆ័យនៃស្ថានភាពជំងឺអាស្រ័យលើជាលិកាគំរូ។
ការបូមទឹកប្រើម្ជុលវែង ឬឆ្មារដើម្បីយកជាលិកាចេញពីក្រពេញ វិធីនេះអាចធ្វើនៅបន្ទប់របស់គ្រូពេទ្យ។ ពេលខ្លះគេធ្វើអេកូធ្វើជាអ្នកនាំផ្លូវពេលបូម។ ឯការច្រឹបសាច់ជាការវះយកជាលិកាមកពិនិត្យ។
៨- តើយើងព្យាបាលជំងឺនេះដោយរបៀបណា?
ជំងឺនេះអាចព្យាបាលដោយថ្នាំ ក្នុងករណីខ្លះត្រូវវះកាត់។ ការព្យាបាលគឺអាស្រ័យលើស្ថានភាពនៃជំងឺ។
ថ្នាំក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត
ថ្នាំអាចឲ្យដើម្បីជំនួសដែលត្រូវបានបាត់នៅក្នុងជំងឺខ្សោយក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីត។ ថ្នាំសំយោគអរម៉ូនទីរ៉ូអ៊ីតជាថ្នាំត្រូវលេបតាមមាត់។ ពេលលើសអរម៉ូនទីរ៉ូអ៊ីត ក៏មានថ្នាំប្រើដើម្បីបញ្ចុះការផលិត ឬការពារកុំឲ្យវាចេញពីក្រពេញ។ ប្រសិនបើការលើសអរម៉ូនមិនបានត្រួតពិនិត្យដោយថ្នាំ គេអាចប្រើវិទ្យុសកម្មវះកាត់ចេញ។ ការវះកាត់រួមបញ្ចូលនឹងការឲ្យបរិមាណអ៊ីយ៉ូតជាមួយវិទ្យុសកម្មដែលបំផ្លាញជាលិកាក្រពេញដែលមានបញ្ហា។
ការវះកាត់ក្រពេញ
ការវះកាត់ធ្វើឡើងដើម្បីយកដុំពកធំ ឬដុំសាច់ដែលធ្វើឲ្យក្រពេញផលិតអរម៉ូនលើសកម្រិត។ បើវាអាចជាមហារីក ការវះកាត់គឺចាំបាច់បំផុត។ ប្រសិនបើក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតត្រូវយកចេញទាំងអស់ យើងត្រូវប្រើថ្នាំសំយោគអរម៉ូន។ ការវះកាត់អាចប្រើបាននៅក្នុងជំងឺ Graves (វះកាត់ក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតផ្នែកខាងក្រោមទាំងស្រុង) និងព្យាបាលក្នុងករណីដែលមិនអាចធ្វើវិទ្យុសកម្មអ៊ីយ៉ូតបាន និងមិនអាចប្រើថ្នាំប្រឆាំងក្រពេញបាន។ គេមិនសូវប្រើវិធីនេះទេឥឡូវ។
ការផ្លាសប្តូររបៀបរស់នៅ និងការព្យាបាលតាមផ្ទះ
៩- តើការប្ដូរជីវភាពរស់នៅនិងការប្រើថ្នាំនៅផ្ទះអ្វីដែលអាចគ្រប់គ្រងជំងឺនេះបាន?
អនុវត្តវិធីនេះប្រហែលអាចជួយអ្នកបាន៖
- ញ៉ាំឲ្យច្រើនដើម្បីមានកម្លាំងមានសារៈសំខាន់ណាស់ក្នុងការប្រឈមនឹងការងងុយគេងថ្ងៃដោយសារខ្វះអរម៉ូនដែលនាំឲ្យអស់កម្លាំង។ ឧស្សាហ៍ញ៉ាំអាហារដែលសំបូរសារធាតុចិញ្ចិមតិចៗពេញមួយថ្ងៃដើម្បីរក្សាកម្លាំងរបស់អ្នក។
- ពេលដែលក្រពេញធ្វើការខ្សោយអ្នកប្រាកដជាខ្ជិលហាត់ប្រាណណាស់ត្រូវទេ ប៉ុន្តែយ៉ាងណាក៏ត្រូវហាត់ឲ្យទៀងទាត់ដើម្បីបង្កើនកម្លាំង ជួយស្រកទម្ងន់ កាត់បន្ថយភាពធុញថប់ដែរ។
- ស្ត្រេស ភាពធុញថប់អាចធ្វើឲ្យជំងឺក្រពេញទីរ៉ូអ៊ីតកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរ ប៉ុន្តែការចាត់វិធានការផ្លាស់ប្ដូររបៀបដែលអ្នកដោះស្រាយវាអាចធ្វើឲ្យអ្នកមានអារម្មណ៍ខុសប្លែក។ យ៉ូហ្គា តាំងសមាធិ ដកដង្ហើមជ្រៅ ឬគ្រាន់តែសំរាកជាមួយការស្ដាប់ភ្លេង ក៏អាចជួយឲ្យអ្នកកាត់បន្ថយភាពធុញថប់នេះបានដែរ។
- គេងគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីកុំឲ្យអ្នកហត់នៅពេលថ្ងែ។ កំណត់ពេលគេង និងការក្រោកឲ្យបានទៀងទាត់ បន្ទប់ត្រូវត្រជាក់ និងកុំផឹកកាហ្វេបន្ទាប់ពីម៉ោង២រសៀលឲ្យសោះ។
- ធ្វើរឿងទាំងឡាយដើម្បីឲ្យសុខភាពល្អ។ រួមបញ្ចូលទាំងឧស្សាហ៍ទៅពិនិត្យសុខភាព និងលាងដៃរបស់អ្នកមុននិងបន្ទាប់ពីញ៉ាំអាហារ រៀបចំអាហារ ឬបន្ទាប់ពីថែអ្នកជំងឺ។
ក្នុងករណីមានសំណួរ ឬមន្ទិលសង្ស័យជុំវិញសុខភាពអ្នក ជម្រើសល្អបំផុត សូមពិគ្រោះ និងប្រឹក្សាយោបល់ផ្ទាល់ជាមួយពេទ្យជំនាញ។ Hello Health Group មិនចេញវេជ្ជបញ្ជា មិនធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យ ឬព្យាបាលជូនទេ៕
Hello Health Group និង “Hello គ្រូពេទ្យ” មិនចេញវេជ្ជបញ្ជា មិនធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យ ឬព្យាបាលជូនទេ៕
ផ្សព្វផ្សាយពាណិជ្ជកម្មផ្សព្វផ្សាយពាណិជ្ជកម្មផ្សព្វផ្សាយពាណិជ្ជកម្មផ្សព្វផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម