ត្រួតពិនិត្យដោយ វេជ្ជ. ចាន់ ស៊ីណេត · ឯកទេសសម្ភព និងរោគស្ត្រី · មន្ទីរពេទ្យបង្អែកមិត្តភាពកម្ពុជា-ចិន សែនសុខ
១. អ្វីទៅជាជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើ?
ជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើ គឺជាការរលាកភ្នាសរន្ធឆ្អឹង បំពង់ក ទងសួត ឬសួត។ ជំងឺនេះភាគច្រើនបង្កឡើងពីវីរុស តែក៏អាចបណ្ដាលមកពីបាក់តេរីដែរ។ ជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើម អាចចាត់ទុកជាជំងឺចម្បងមួយដែលធ្វើឱ្យអ្នកជំងឺទៅជួបពិគ្រោះជាមួយគ្រូពេទ្យ ឬឱសថការី។ ផ្ដាសាយធម្មតា គឺជាទម្រង់នៃការរលាកផ្លូវដង្ហើមញឹកញាប់ជាងគេ។
ជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមនេះ ចែកចេញជាពីរ៖
– ការរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើ (រលាកច្រមុះ បំពង់ក និងភ្នាសរន្ធឆ្អឹង)
– ការរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងក្រោម (ទងសួត និងសួត)។
ជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើអាចជា៖
– រលាកអាមីដាល់
– រលាកភ្នាសរន្ធឆ្អឹង
– ផ្ដាសាយធំ
២- កើតមានញឹកញាប់ដែរទេ?
ជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើ កើតមានញឹកញាប់បំផុត ជាពិសេសនៅរដូវរំហើយ និងរដូវរងា។
អត្ថបទពាក់ព័ន្ធ៖ អាហារមុខសញ្ញាបង្កអាលែកហ្ស៊ី ៦ប្រភេទ បើយើងមានបញ្ហានេះ គួរចៀសវាង
១- រោគសញ្ញា
រោគសញ្ញាទូទៅនៃជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើរួមមាន៖
– តឹងច្រមុះ
– ហៀរសំបោរ
– សំបោរប្ដូរពីថ្លាទៅស ឬខៀវ
– ក្អក
– កណ្ដាស់
– ក្ដៅខ្លួន (ច្រើនកើតលើក្មេង)
– ឈឺក
– ឈឺពេលលេបអាហារ
– អស់កម្លាំងល្ហិតល្ហៃ
រោគសញ្ញាមួយចំនួនដែលមិនសូវកើតញឹកញាប់មាន៖
– ធំុក្លិនមាត់
– អត់សូវដឹងក្លិន
– ឈឺក្បាល
– ពិបាកដកដង្ហើម
– ឈឺត្រង់ភ្នាសរន្ធឆ្អឹង
– រមាស់ភ្នែក និងហៀរទឹកភ្នែក (ជំងឺភ្នែកក្រហម)
– ចង់ក្អួត ក្អួត
– រាក
– ឈឺខ្លួន
ជាធម្មតា ជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើ អាចធ្វើទុក្ខចន្លោះពី ៣-១៤ថ្ងៃ ហើយបើសិនរោគសញ្ញាអូសបន្លាយយូរជាង ១៤ថ្ងៃ ត្រូវគិតដល់ជំងឺផ្សេងទៀតដែលធ្ងន់ធ្ងរជាងនេះដូចជា ការរលាករន្ធឆ្អឹង អាលែកហ្ស៊ី រលាកសួត ឬរលាកទងសួត។ ត្រូវគិតដល់ជំងឺរលាកបំពង់កដែលបង្កឡើងពីបាក់តេរី streptococcus ប្រសិនបើឈឺកលើសពី ១សប្តាហ៍ ដោយគ្មានហៀរសំបោរ ក្អក ឬភ្នែកក្រហមទេ។ ករណីរលាកបំពង់កដែលបង្កដោយបាក់តេរីប្រភេទនេះ ត្រូវចាប់ផ្ដើមប្រើថ្នាំផ្សះ (antibiotics) ដើម្បីបង្ហារកុំឲ្យវិវត្តទៅជាជំងឺរលាកសន្លាក់ចំពោះក្មេងជាពិសេស។
ការរលាកកន្លើត គឺជាទម្រង់មួយនៃជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើដែលកើតមានលើកុមារ ហើយវាធ្វើឱ្យលេចចេញរោគសញ្ញាយ៉ាងឆាប់រហ័សដូចជា ឈឺក មានអារម្មណ៍ថាមានដុំស្ទះនៅបំពង់ក សំឡេងក្រងួរ ក្អកស្ងួត ឈឺពេលលេបអាហារ និងចេញទឹកមាត់។
ជំងឺរលាកផ្នែកខាងក្រោមនៃផ្លូវដង្ហើមខាងលើ ដូចជាការរលាកបំពង់សំឡេង និងបំពង់ខ្យល់ ធ្វើឱ្យក្អកស្ងួត ក្អកខ្លាំងៗធ្វើឱ្យឈឺឆ្អឹងជំនីរ សំឡេងស្អក ឬនិយាយលែងឮ។
អាចមានរោគសញ្ញាផ្សេងទៀតដែលមិនបានរៀបរាប់នៅខាងលើ ដូច្នេះបើសិនអ្នកមានការបារម្ភពីរោគសញ្ញាណាមួយនោះ សូមពិគ្រោះយោបល់ជាមួយគ្រូពេទ្យ។
មូលហេតុបង្កឱ្យមានជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើ
ជាទូទៅ ជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើបង្កឡើងវីរុស ឬបាក់តេរីដែលចូលវាយប្រហារកោសិកាខាងក្នុងរបស់ផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើ។ ដើម្បីឱ្យមេរោគចូលវាយប្រហារភ្នាសកោសិកានៃផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើបាន មេរោគត្រូវយកឈ្នះរបាំងការពារភាពស៊ាំរបស់រាងកាយដូចជា៖
– រោមច្រមុះ
– ទឹករំអិលក្នុងច្រមុះ
– រោមក្នុងបំពង់ខ្យល់
– ដុំសាច់អាដេណូអ៊ីត (Adenoids)
– អាមីដាល់ (tonsils)។
ទន្ទឹមនឹងនេះ វីរុស និងបាក់តេរីក៏មានវិធីតទល់នឹងប្រព័ន្ធភាពស៊ាំរបស់រាងកាយយើងដូចគ្នា។ ពេលខ្លះមេរោគទាំងនោះអាចបញ្ចេញជាតិពុលរបស់វា ដើម្បីបំផ្លាញប្រព័ន្ធភាពស៊ាំរាងកាយ ហើយពេលខ្លះទៀត មេរោគអាចផ្លាស់ប្ដូររូបរាងខាងក្រៅរបស់វា ដើម្បីកុំឱ្យភ្នាក់ងារភាពស៊ាំរបស់យើងស្គាល់និងបំផ្លាញវា។ មេរោគខ្លះទៀតអាចបញ្ចេញសារធាតុដែលអាចឱ្យមេរោគនោះភ្ជាប់ទៅនឹងភ្នាសកោសិការបស់ផ្លូវដង្ហើម ហើយក៏ចូលទៅវយប្រហារកោសិកាផ្លូវដង្ហើមតែម្ដង។ បើមេរោគមិនអាចឈ្នះរបាំងការពារ និងប្រព័ន្ធភាពស៊ាំទាំងនេះទេ វាក៏មិនអាចបង្កជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមបានដែរ។
ក្រោយពេលមេរោគនីមួយៗឆ្លងចូលរាងកាយហើយ វាត្រូវការរយៈពេលខុសៗគ្នា មុននឹងបង្កជារោគសញ្ញា៖
– វីរុស Thinoviruses ១-៥ថ្ងៃ
– បាក់តេរី Group A streptococci ១-៥ថ្ងៃ
– វីរុស Influenza and parainfluenza ១-៤ថ្ងៃ
– វីរុស Respiratory syncytial (RSV) ៧ថ្ងៃ
– បាក់តេរីបង្កជំងឺក្អកមាន់ (pertussis) ៧-២១ថ្ងៃ
– បាក់តេរីបង្កជំងឺខាន់ស្លាក់ ១-១០ថ្ងៃ
– វីរុស Epstein-Barr virus (EBV) ៤-៦សប្ដាហ៍។
អត្ថបទពាក់ព័ន្ធ៖ វិធីការពារកូនតូចៗពីជំងឺរលាកទងសួត និងរលាកបំពង់ក
កត្តាប្រឈមងាយនឹងកើតជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើ
– ប៉ះពាល់ ឬនៅជិតអ្នកជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើ
– មិនបានលាងដៃក្រោយប៉ះអ្នកជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើ
– នៅជិតក្មេងៗដែលនៅជាក្រុម សាលារៀន ឬមជ្ឈមណ្ឌលថែទាំក្មេង
– រួមដំណើរជាក្រុមនៅក្នុងកន្លែងបិទជិតដូចជារថយន្ត ឬកប៉ាល់
– ជក់បារី ឬហិតផ្សែងបារី (ធ្វើឱ្យកោសិកាផ្លូវដង្ហើមចុះខ្សោយការប្រឆាំងនឹងមេរោគ)
– ឆ្លងមេរោគនៅមន្ទីរពេទ្យ ឬបន្ទប់ថែទាំជំងឺ ឬតាមរយៈសម្ភារៈពេទ្យ
– អ្នកដែលមានប្រព័ន្ធភាពស៊ាំចុះខ្សោយដូចជាផ្ទុកមេរោគអេដស៍ ប្ដូរសរីរៈ ខ្សោយប្រព័ន្ធភាពស៊ាំពីកំណើត ប្រើថ្នាំ steroid យូរពេក
– ជំងឺដុះសាច់ក្នុងច្រមុះ គ្រោះថ្នាក់ប៉ះមុខ និងផ្លូវដង្ហើម។
១- រោគវិនិច្ឆ័យ
ជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើមានរោគសញ្ញាប្រហាក់ប្រហែលគ្នានឹងរោគសញ្ញានៃជំងឺជាច្រើនទៀតដូចជា៖
– ជំងឺហឺត
– ជំងឺរលាកសួត
– ជំងឺផ្ដាសាយ H1N1
– ជំងឺផ្ដាសាយធំ
– ប្រតិកម្មអាលែកហ្ស៊ី
– អាលែកហ្ស៊ីជាមួយអាកាសធាតុ
– ជំងឺរលាកភ្នាសរន្ធឆ្អឹងរ៉ាំរ៉ៃ
– ការឆ្លងមេរោគអេដស៍ស្រួចស្រាវ
– និងជំងឺរលាកទងសួត។
ដូច្នេះដើម្បីធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើ គ្រូពេទ្យពឹងផ្អែកលើប្រវត្តិនៃការចេញរោគសញ្ញា ការពិនិត្យអ្នកជំងឺ និងលទ្ធផលមន្ទីរពិសោធន៍។
ការពិនិត្យអ្នកជំងឺ៖ គ្រូពេទ្យអាចរកឃើញមានការហើម ឬឡើងក្រហមនៅរន្ធច្រមុះ ក្រហមនៅបំពង់ក អាមីដាល់ហើមធំ មានការបញ្ចេញសារធាតុសៗនៅលើអាមីដាល់ ឡើងកូនកណ្ដុរនៅក្បាលនិងក ភ្នែកក្រហម ហើមមុខ (ករណីរលាករន្ធឆ្អឹងមុខ) ធុំក្លិនមាត់ ក្អក សំឡេងស្អក និងក្ដៅខ្លួន។
ដោយសារជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើច្រើនបង្កឡើងដោយវីរុស ដូច្នេះការធ្វើតេស្តនៅមន្ទីរពិសោធន៍មិនសូវចាំបាច់នោះទេ ព្រោះគ្មានការព្យាបាលជាក់លាក់សម្រាប់វីរុសប្រភេទផ្សេងគ្នាឡើយ។ ប៉ុន្តែការពិសោធន៍ពិតជាសំខាន់ណាស់សម្រាប់ករណីមួយចំនួនដូចខាងក្រោម៖
– ករណីសង្ស័យរលាកបំពង់កដោយសារបាក់តេរី Streptococcus (ក្ដៅខ្លួន ឡើងកូនកណ្ដុរនៅក អាមីដាល់ឡើងស អត់មានក្អក) ត្រូវធ្វើតេស្ដរកមេរោគនេះ (rapid strep test) ដើម្បីព្យាបាលកុំឱ្យវាវិវត្តទៅរកផលវិបាកធ្ងន់ធ្ងរ។
– ករណីសង្ស័យថាមានការឆ្លងបាក់តេរី ត្រូវយកកំហាកទៅបណ្ដុះរកមេរោគ
– ករណីឈឺយូរហើយ អត់បាត់សោះ ត្រូវធ្វើតេស្ដរកមេរោគដើម្បីឱ្យប្រាកដថាគួរប្រើថ្នាំផ្សះ antibiotics ឬអត់ ព្រោះករណីមេរោគជាវីរុស គេមិនចាំបាច់ប្រើថ្នាំផ្សះទេ។
– ការធ្វើតេស្ដរកអាលែកហ្ស៊ី និងជំងឺហឺត ព្រោះជំងឺទាំងពីរនេះអាចឱ្យរោគសញ្ញាទាំងនោះមានរយៈពេលយូរ។
– ករណីឈឺភ្លាម ឡើងកូនកណ្ដុរ និងឈឺកមុនគេ គួរធ្វើតេស្ដរកវីរុស Ebstein-Barr virus (monospot test)។
– តេស្តរកមើលវីរុស H1N1 (ផ្ដាសាយបក្សី) ករណីសង្ស័យ។
ការពិនិត្យឈាម និងរូបភាពវេជ្ជសាស្ត្រ មិនសូវមានប្រយោជន៍ក្នុងការវាយតម្លៃពីជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើទេ។
– ករណីសង្ស័យរលាកកន្លើត គួរថតកាំរស្មី X ត្រង់តំបន់ក ដើម្បីរកមើលហើមកន្លើត
– ករណីរលាកភ្នាសរន្ធឆ្អឹងលើសពី ៤សប្ដាហ៍ ឬថែមទាំងមានអាការៈស្រវាំងភ្នែក ហៀរសំបោរច្រើន ឬលៀនភ្នែក គួរថតស្គែនដើម្បីបញ្ជាក់ការរលាកភ្នាសរន្ធឆ្អឹង ការករខ្ទុះ ឬមានការរាលដាលទៅសរីរៈជិតៗនោះ (ប្រឡង់ភ្នែក ឬខួរក្បាល)។
ការព្យាបាល
ជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើភាគច្រើនបង្កឡើងដោយវីរុស ដូច្នេះមិនត្រូវការការព្យាបាលពិសេសអ្វីឡើយ គឺយើងអាចមើលថែខ្លួនឯងនៅផ្ទះបាន។
– សម្រាកឱ្យបានគ្រប់គ្រាន់ សកម្មភាពប្រចាំថ្ងៃ ការធ្វើការ និងលំហាត់ប្រាណស្រាលៗអាចបន្តធ្វើបាន
– ផឹកទឹកឱ្យបានច្រើន ដើម្បីបង្គ្រប់ជាតិទឹកក្នុងខ្លួនដែលបាត់បង់តាមរយៈសំបោរ ក្ដៅខ្លួន និងអត់បានញ៉ាំអី
– ការព្យាបាលរោគសញ្ញានៃជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើ ត្រូវតែបន្តរហូតទាល់តែជាសះស្បើយ។
– Acetaminophen អាចបន្ថយកម្ដៅ និងឈឺសាច់ដុំ
– ថ្នាំ Nonsteroidal antiinflammatory ដូចជា Ibuprofen (Motrin, Advil) អាចជួយឲ្យបាត់ឈឺខ្លួន
– ថ្នាំ Antihistamines ដូចជា diphenhydramine (Benadryl) ជួយបន្ថយសំបោរ និងតឹងច្រមុះ
– ថ្នាំបាញ់ច្រមុះ Nasal ipratropium ជួយបន្ថយការហូរសំបោរ
– ថ្នាំក្អក ដូចជា dextromethorphan, guaifenesin (Robitussin) និង codeine ជួយកាត់បន្ថយអាការៈក្អកស្ងួត
– ទឹកឃ្មុំក៏ជួយបន្ថយក្អកបានដែរ
– ថ្នាំ Steroids ដូចជា dexamethasone (Decadron) និង prednisone លេបនិងបាញ់តាមច្រមុះ ជួយព្យាបាលការរលាកផ្លូវដង្ហើម និងបន្ថយការហើមនិងតឹងច្រមុះ
– ថ្នាំបន្ធូរតឹងច្រមុះ ដូចជា pseudoephedrine (Sudafed) Actifed oral, phenylephrine (Neo-synephrine nasal) មិនគួរប្រើសម្រាប់ក្មេងអាយុតិច ២ឆ្នាំ និងអ្នកលើសឈាមទេ
– ទឹកលាងច្រមុះ Oxymetazoline (Afrin) ជួយបន្ធូរតឹងច្រមុះ តែមិនត្រូវប្រើរយៈពេលយូរទេ
ការព្យាបាលដោយប្រើថ្នាំទាំងនេះបញ្ចូលគ្នាខ្លះៗ ដោយផ្អែកទៅតាមរោគសញ្ញាដែលមាន។ ថ្នាំក្អកនិងផ្ដាសាយខ្លះ អាចធ្វើឱ្យងងុយគេង និងអស់កម្លាំង ដូច្នេះត្រូវប្រើដោយប្រុងប្រយ័ត្នចំពោះក្មេងអាយុតិចជាង ៤ឆ្នាំ និងមនុស្សចាស់ជរា។
ថ្នាំផ្សះ (antibiotics) ត្រូវប្រើក្នុងករណីមេរោគចម្លងជាបាក់តេរី ដូចជា រលាកបំពង់កបង្កដោយ streptococcus រលាកភ្នាសរន្ធឆ្អឹងបង្កដោយបាក់តេរី ឬរលាកកន្លើតជាដើម។ ការប្រើថ្នាំផ្សះនេះ ត្រូវធ្វើតាមវេជ្ជបញ្ជារបស់គ្រូពេទ្យ ព្រោះថ្នាំផ្សះអាចផ្ដល់ផលរំខានច្រើន និងអាចធ្វើឱ្យរាងកាយស៊ាំនឹងថ្នាំផ្សះនៅពេលក្រោយបើប្រើប្រាស់វាមិនបានត្រឹមត្រូវ។
ថ្នាំបាញ់ epinephrine អាចប្រើចំពោះក្មេងដែលមានទងសួតកន្ត្រាក់គាំងជាប់ (bronchospasm) ដើម្បីសម្រួលឲ្យទងសួតកន្ត្រាក់តាមធម្មតា។
ការវះកាត់ចាំបាច់ ក្នុងករណីមានផលវិបាកដូចជា៖
– ផ្លូវដង្ហើមខូចទម្រង់ធម្មតា នាំឱ្យពិបាកដកដង្ហើម
– ការករខ្ទុះនៅផ្នែកខាងក្រោយនៃបំពង់ក
– ការករខ្ទុះនៅអាមីដាល់ (peritonsillar abscess)។
អ្វីដែលយើងត្រូវធ្វើនៅពេលមានជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើ
– ស្ទីម ឬងូតទឹកក្ដៅ
– ផឹកទឹកក្ដៅឧណ្ណៗ
– កុំសូវនៅត្រូវខ្យល់ត្រជាក់ និងស្ងួត
– ប្រើម៉ាស៊ីនបញ្ចេញចំហាយទឹកដើម្បីរក្សាសំណើមក្នុងបន្ទប់
– ស្អំទឹកក្ដៅឧណ្ណៗលើមុខរៀងរាល់ពីរបីម៉ោងម្ដង អាចជួយឱ្យធូរច្រមុះ
– ទឹកអំបិលក៏អាចជួយបន្ថយការតឹងច្រមុះបានដែរ។ នៅលើទីផ្សារមានសូលុយស្យុងបែបនេះសម្រាប់បាញ់លាងច្រមុះច្រើនណាស់ តែដើម្បីកាត់បន្ថយការចំណាយច្រើន គ្នាយើងក៏អាចធ្វើទឹកអំបិលដោយខ្លួនឯងនៅផ្ទះបានដែរដោយដាក់អំបិលមួយស្លាបព្រាតែ ចូលក្នុងទឹកធម្មតាមួយពែង ហើយកូរឱ្យវារលាយ។ យកសឺរ៉ាំងបូមទឹកអំបិលនោះ ឬប្រើដបតូចៗដែលអាចបាញ់ចូលរន្ធច្រមុះបាន។ បាញ់ទឹកអំបិលចូលរន្ធច្រមុះម្ខាង ដកដង្ហើមចូលហើយដកដង្ហើមចេញវិញយឺតៗ ធ្វើបែបនេះច្រើនដងក្នុងមួយថ្ងៃ។
– ខ្ពុរទឹកអំបិល និងប្រើថ្នាំបៀម (lozenges) អាចជួយបន្ថយការរលាកបំពង់ក និងកុំឱ្យបំពង់កស្ងួតពេក។
– ក្អកនឹងកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរ បើយើងស្ថិតក្នុងធាតុអាកាសត្រជាក់ ជក់បារី ធូលីហុយ និងការបំពុលបរិយាកាស។ ការគេងក្នុងទម្រង់ពាក់កណ្ដាលអង្គុយ អាចជួយកាត់បន្ថយការក្អកផងដែរ។ ការសិក្សាមួយបានបង្ហាញថា ទឹកឃ្មុំមានប្រសិទ្ធិភាពខ្ពស់ជាងថ្នាំ dextromethorphan ក្នុងការបន្ថយក្អកលើក្មេងដែលមានជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើមផ្នែកខាងលើ។
– ការទទួលទានទឹកគ្រប់គ្រាន់ ទឹកផ្លែឈើស្រស់ និងភេសជ្ជៈគ្មានជាតិកាហ្វេអ៊ីន អាចបន្ថយសំបោរ និងបង្គ្រប់ជាតិទឹកក្នុងរាងកាយដែលបាត់បង់ផងដែរ។
អត្ថបទពាក់ព័ន្ធ៖
ក្នុងករណីមានសំណួរ ឬមន្ទិលសង្ស័យជុំវិញសុខភាពអ្នក ជម្រើសល្អបំផុត សូមពិគ្រោះ និងប្រឹក្សាយោបល់ផ្ទាល់ជាមួយពេទ្យជំនាញ។ Hello Health Group មិនចេញវេជ្ជបញ្ជា មិនធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យ ឬព្យាបាលជូនទេ៕
បដិសេធ
Hello Health Group និង “Hello គ្រូពេទ្យ” មិនចេញវេជ្ជបញ្ជា មិនធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យ ឬព្យាបាលជូនទេ៕
ត្រួតពិនិត្យដោយ
វេជ្ជ. ចាន់ ស៊ីណេត
ឯកទេសសម្ភព និងរោគស្ត្រី · មន្ទីរពេទ្យបង្អែកមិត្តភាពកម្ពុជា-ចិន សែនសុខ