និយមន័យ
១- អ្វីទៅជាជំងឺដំបៅដំបៅងារ?
ជំងឺដំបៅងារ ជាភាសាបច្ចេកទេស Yaws ជាដំប៉ៅរុាំរៃ បង្ករោគដោយបាក់តេរី ប៉ះពាល់ជាចម្បងទៅលើ ស្បែក ឆ្អឹង និងសន្លាក់ ដោយជំងឺនេះ ចែកចេញជាបីដំណាក់កាល៖
– ដំណាក់កាលដំបូង៖ បន្ទាប់ពីឆ្លងជំងឺនេះប្រហែល ៣-៥ សប្ដាហ៍ នៅលើស្បែកនឹងលេចចេញដុំពកជាកញ្ចុំៗ ហើយជាទូទៅ ច្រើនឃើញនៅលើជើង ឬគូទ។ ដុំពកនេះ ពេលខ្លះហៅថា Frambesioma ឬដំបៅមេ (Mother Yaw) ហើយវារីកធំឡើងម្ដងបន្តិចៗ រួចក៏ឡើងជាដំបៅក្រៀមស្ដើងពណ៌លឿង។ កន្លែងមានដំបៅ អាចនឹងរមាស់ ហើយអាចនាំឲ្យហើមក្រពេញទឹករងៃ (Lymph nodes) នៅជិតៗនោះ។ ជាទូទៅ ដំបៅនេះនឹងជាដោយខ្លួនឯងនៅរយៈពេល ៦ខែក្រោយ ហើយបន្សល់ត្រឹមតែជាស្នាមប៉ុណ្ណោះ។
– ដំណាក់កាលទីពីរ៖ ដំណាក់កាលបន្ទាប់នេះ ចាប់ផ្ដើមនៅពេលដែល ដំបៅមេ (Mother Yaw) នៅតែមានលើស្បែក ឬអាចនឹងមិនលេចចេញរហូតដល់ទៅ ២-៣ សប្ដាហ៍ ឬ ២-៣ ខែ បន្ទាប់ពីដំណាក់កាលដំបូង បានអាចជាវិញ។ ក្នុងដំណាក់កាលនេះ ដំបៅរមាស់ក្រៀម នឹងលេចឡើងនៅលើមុខ ដៃ ជើង និងគូទ។
- ដំណាក់កាលចុងក្រោយ៖ មានតែអ្នកជំងឺប្រហែល ១០% ប៉ុណ្ណោះ ឆ្លងជំងឺនេះវិវត្តដល់ដំណាក់កាលចុងក្រោយ។ ដំណាក់កាលនេះចាប់ផ្ដើមកើតឡើងនៅយ៉ាងតិច ៥ ឆ្នាំក្រោយ បន្ទាប់ពីឆ្លងដំណាក់កាលដំបូង ហើយអាចបង្កឲ្យខូចខាតធ្ងន់ធ្ងរទៅដល់ ស្បែក ឆ្អឹង និងសន្លាក់ ជាពិសេស នៅលើជើងតែម្ដង។
២- ជំងឺដំបៅងារកើតឡើងញឹកញាប់ទេ?
ជំងឺដំបៅងារ អាចប៉ះពាល់ដល់មនុស្សគ្រប់វ័យ ប៉ុន្តែយើងអាចគ្រប់គ្រងបាន ដោយកាត់បន្ថយកត្តាគ្រោះថ្នាក់។ សូមពិគ្រោះជាមួយគ្រូពេទ្យបន្ថែម ដើម្បីដឹងព័ត៌មានកាន់តែច្រើន។
រោគសញ្ញា
៣- រោគសញ្ញាជំងឺដំបៅងារមានអ្វីខ្លះ?
ប្រហែល ២-៤ សប្ដាហ៍បន្ទាប់ពីឆ្លងបាក់តេរី គ្នាយើងមានជំងឺ នឹងវិវត្តចេញជាដំបៅម្យ៉ាងនៅលើស្បែក ហៅថា ដំបៅមេ (Mother Yaw) នៅត្រង់កន្លែងបាក់តេរីចូលក្នុងស្បែក។ កន្លែងដំបៅនោះ មើលទៅមានពណ៌ក្រហមក្រមៅ (Tan) ឬក្រហមខ្លាំង មើលទៅជាកញ្ចុំដូចផ្លែ Raspberry ហើយភាគច្រើន មិនមានការឈឺចាប់អ្វីទេ ប៉ុន្តែធ្វើឲ្យរមាស់ខ្លាំង។
ដំបៅ អាចនឹងនៅលើស្បែករាប់ខែ ហើយដំបៅផ្សេងទៀត ក៏លេចឡើងមុនបន្តិច ឬបន្ទាប់ពីដំបៅ ដំបៅមេ (Mother Yaw) ជាសះ។ បើអេះដំបៅទាំងនោះ ធ្វើឲ្យបាក់តេរីចេញពីដំបៅមេ រាលទៅកន្លែងផ្សេងទៀតមិនទាន់ឆ្លង។ តែទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី ដំបៅលើស្បែកទាំងនោះនឹងជាទៅវិញ។
រោគសញ្ញាទូទៅរបស់ជំងឺដំបៅងារមានដូចជា៖
– មានដំបៅរមាស់ដុះឡើងជាកញ្ចុំដូចផ្លែ Raspberry (ដំបៅមេ) នៅលើស្បែក ហើយជាទូទៅ មាននៅលើ ជើង ឬគូទ ហើយចុងក្រោយវិវត្តជាដំបៅក្រៀមស្ដើងមានពណ៌លឿង
– ហើមក្រពេញទឹករងៃ (Lymph nodes)
– រមាស់ដែលវិវត្តជាដំបៅក្រៀមពណ៌ត្នោត
– ឈឺឆ្អឹង និងសន្លាក់
– មានដំបៅ ឬដុំពក ឈឺចាប់នៅលើស្បែក និងនៅលើបាតជើង
– ហើមមុខ និងខូចរូបទម្រង់មុខ (ចំពោះដំណាក់កាលចុងក្រោយ)។
អាចមានរោគសញ្ញាផ្សេងទៀតមិនបានរៀបរាប់ខាងលើ។ បើមានចម្ងល់ទាក់ទងនឹងរោគសញ្ញា សូមពិគ្រោះជាមួយគ្រូពេទ្យបន្ថែម។
៤- ពេលណាត្រូវទៅជួបពេទ្យ?
ត្រូវតែជួបពេទ្យបើ មានបញ្ហាដូចខាងក្រោម៖
– ខ្លួនយើង ឬកូន មានដំបៅនៅលើស្បែក ឬឆ្អឹង មិនងាយជា ឬបាត់ទៅវិញ
– រស់នៅដំបន់ត្រូពិក ដែលជំងឺដំបៅងារកំពុងកើតមាន។
មូលហេតុបង្ក
៥- មូលហេតុបង្កឲ្យមានជំងឺដំបៅងារមានអ្វីខ្លះ?
ជំងឺដំបៅងារ (Yaws) បង្កដោយបាក់តេរី Treponema pallidum (កម្រិតស្រាល) ជាបាក់តេរីបង្កជំងឺស្វាយ (Syphilis) ដែលជាជំងឺកាមរោគ។ តែទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី ជំងឺនេះ មិនឆ្លងតាមការរួមភេទ ក៏មិនបង្កការខូចខាតរយៈពេលយូរទៅដល់បេះដូង និងប្រព័ន្ធសរសៃឈាមបេះដូង ដូចជំងឺស្វាយឡើយ។ ដំបៅងារ ជាទូទៅឆ្លងតាមរយៈការប៉ះផ្ទាល់ទៅនឹងស្បែកមានបញ្ហា។
ជំងឺដំបៅងារ (Yaws) ឆ្លងជាចម្បងទៅលើក្មេងរស់នៅ ជនបទ ស្ថិតក្នុងតំបន់ត្រូពិក មានអាកាសធាតុក្ដៅ ដូចជា នៅតំបន់អាហ្វ្រិក បណ្ដុំកោះសមុទ្រប៉ាស៊ីហ្វិកខាងលិច និងតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍។ នៅតំបន់ទាំងនោះ ជំងឺដំបៅងារ កើតឡើងញឹកញាប់ចំពោះក្មេង មានអាយុចន្លោះពី ២-៥ ឆ្នាំ ពិសេសក្មេងមិនស្លៀកពាក់ត្រឹមត្រូវ មានរបួសស្បែកញឹកញាប់ និងរស់នៅក្នុងតំបន់គ្មានអនាម័យ។
កត្តាប្រឈម
៦- កត្តាអ្វីខ្លះប្រឈមកើតជំងឺដំបៅងារ?
ខាងក្រោមនេះជាកត្តាគ្រោះថ្នាក់នាំឲ្យកើតជំងឺនេះ មានដូចជា៖
– ប៉ះពាល់រាងកាយអ្នកជំងឺដោយផ្ទាល់
– ការប៉ះពាល់ស្បែកមានឆ្លងបាក់តេរី
– ខោអាវជាប់បាក់តេរី
– គេងលើគ្រែមានជាប់បាក់តេរី
កត្តាគ្រោះថ្នាក់ទាំងនេះ មើលទៅហាក់ដូចជាមិនបង្កអោយកើតជំងឺដោយផ្ទាល់នោះទេ ប៉ុន្តែវាមានទំនាក់ទំនងនាំឲ្យកើតជំងឺបាន។ មានកត្តាប្រឈមច្រើន អាចបង្កើនឱកាសកើយជំងឺនេះកាន់តែខ្ពស់ ប៉ុន្តែមិនមានន័យថា ត្រូវតែកើតជំងឺនេះដែរ។
ជាមួយនេះដែរ ទោះគ្មានកត្តាគ្រោះថ្នាក់ទាំងនេះ ឬបានការពារពីកត្តាគ្រោះថ្នាក់ពិតមែន ក៏មិនអាចបង្ការកុំឲ្យកើតមានជំងឺនេះ ១០០% ដែរ។
អត្ថបទពាក់ព័ន្ធ៖
- អ្វីជាជំងឺស្វាយ ឆ្លងតាមណា រោគសញ្ញាម៉េច ធ្ងន់ធ្ងរប៉ុនណា?
- ដំបៅក្លាយ (Wound Infection)
រោគវិនិច្ឆ័យ និងការព្យាបាល
ព័ត៌មានទាំងនេះ មិនអាចយកទៅប្រើប្រាស់គ្រប់ប្រភេទជំងឺទេ។ គួរពិភាក្សាជាមួយគ្រូពេទ្យជំនាញ សម្រាប់ព័ត៌មានបន្ថែម។
៧– គួរធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យដោយវិធីណា?
គ្រូពេទ្យ អាចនឹងសង្ស័យថាយើងមានជំងឺនេះ ដោយយោងទៅលើកន្លែងរស់នៅ ប្រវត្តិធ្វើដំណើរ រោគសញ្ញា និងលទ្ធផលពិនិត្យលើរាងកាយ។ ដើម្បីបញ្ជាក់ពីការធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យ គ្រូពេទ្យនឹងតម្រូវឲ្យយើងមានជំងឺ ធ្វើតេស្តឈាម ដើម្បីបញ្ជាក់ថា មានការបង្ករោគដោយបាក់តេរី នាំឲ្យមានជំងឺនេះ ឬអត់។ គ្រូពេទ្យ នឹងយកសំណាក (Sample) ខ្លះពីជាលិកាលើដំបៅ នៅលើស្បែកនោះ។ ហើយសំណាក ត្រូវយកទៅមន្ទីរពិសោធន៍ដើម្បីរកមើលវត្តមានបាក់តេរី T.pallidum។
មិនមានតេស្តឈាមចំពោះជំងឺដំបៅងារនេះទេ។ តែទោះជាយ៉ាងនេះក្ដី អ្នកជំងឺដំបៅងារ នៅពេលធ្វើតេស្តឈាមរកមើលជំងឺស្វាយ តែងតែឃើញមានវិជ្ជមានជានិច្ច ព្រោះបាក់តេរីបង្កជំងឺទាំងពីរនេះ ជាប់ទាក់ទងគ្នាខ្លាំងណាស់។
៨- ព្យាបាលដោយវិធីណា?
គ្នាយើងមានជំងឺដំបៅងារ ជាទូទៅ ព្យាបាលជាដោយចាក់ថ្នាំប៉េនីស៊ីលីន (Penicillin) តែមួយដងគត់ ហើយកម្រិតថ្នាំ អាស្រ័យលើអាយុ។ បើយើងជំងឺមានប្រតិកម្មអាលែកហ្ស៊ីជាមួយថ្នាំប៉េនីស៊ីលីន គ្រូពេទ្យអាចនឹងព្យាបាលដោយប្រើថ្នាំ Azithromycin ថ្នាំ Tetracycline ឬថ្នាំ Doxycycline។
ដំបៅងារមេ (Mother yaw) ជាទូទៅ ព្យាបាលជាសះស្បើយលឿនណាស់។ បើទោះមិនព្យាបាលក៏ដោយ នឹងជាដោយខ្លួនឯងក្នុងអំឡុងពេល ៦ ខែ។ បន្ទាប់មក ចូលដល់ដំណាក់កាលទីពីរ និងដំណាក់កាលចុងក្រោយ បញ្ហារមាស់ និងដំបៅលើស្បែកទាំងនោះ នឹងវិវត្តកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរ កាន់តែយូរជាងមុន។ បើមិនមានការព្យាបាលទេ រោគសញ្ញាទាំងនោះ នឹងលាប់ឡើងវិញនៅច្រើនឆ្នាំបន្ទាប់។
បើមានទំនាក់ទំនងជិតស្និតជាមួយអ្នកជំងឺ គ្រូពេទ្យអាចនឹងណែនាំឲ្យអ្នកចាក់ថ្នាំ ប៉េនីស៊ីលីន ឬប្រើថ្នាំផ្សះផ្សេងទៀតដើម្បីការពារកុំឲ្យឆ្លងជំងឺនេះ។
ផ្លាស់ប្តូរទម្លាប់រស់នៅ
៩- ទម្លាប់រស់នៅ
ផ្លាស់ប្តូរទម្លាប់រស់នៅ និងវិធីព្យាបាលនៅផ្ទះ អាចជួយបង្ការ និងគ្រប់គ្រងស្ថានភាពជំងឺបាន ដូចជា៖
– លេបថ្នាំតាមវេជ្ជបញ្ជា
– ចៀសវាងប៉ះពាល់នរណាម្នាក់ សង្ស័យថាមានជំងឺដំបៅងារ
– រក្សាអនាម័យជានិច្ច។
ក្នុងករណីមានសំណួរ ឬមន្ទិលសង្ស័យជុំវិញសុខភាពអ្នក ជម្រើសល្អបំផុតសូមពិគ្រោះ និងប្រឹក្សាយោបលផ្ទាល់ជាមួយគ្រូពេទ្យជំនាញ។ Hello Health Group មិនចេញវេជ្ជបញ្ជា មិនធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យ ឬព្យាបាលជូនទេ៕
[embed-health-tool-due-date]
